Tri thức canh tác hốc đá của cư dân cao nguyên đá Hà Giang
Tri thức canh tác hốc đá của cư dân Cao nguyên đá Hà Giang là kỹ thuật độc đáo của người đồng bào nơi đây nhằm thích ứng với điều kiện khắc nhiệt của địa lý và duy trì qua nhiều thế hệ.
Hãy cùng GHD chia sẻ những thông tin thú vị về hình thức canh tác này qua bài viết dưới đây.
Tri thức canh tác hốc đá trên vùng đất xen lẫn đá là dùng đá xếp quanh đất để che chắn, chống xói mòn, rửa trôi đất để thành hốc canh tác. Hình thức canh tác được sáng tạo ra kỹ thuật canh tác hốc đá và trồng ngô, hoa màu để bà con thích nghi với điều kiện tự nhiên ổn định cuộc sống. Đến ngày nay thì đây vẫn là phương thức canh tác chủ yếu của người đồng bào nơi đây.
Khi xới đất trong hốc đá, người ta sử dụng nông cụ phù hợp với điều kiện canh tác như cày, bừa, cuốc. Những chiếc máy cày được sử dụng trên những cánh đồng đá là những chiếc máy cày do người Mông sản xuất, phù hợp với việc làm ruộng. dành cho địa hình đất dốc, sỏi đá.
Thân cày chắc khỏe, lưỡi cày có dạng tam giác cân, nhỏ, dày, mũi hơi cùn và nặng, chịu được lực đập vào đá.Bừa có hai loại: bừa thủ công và kéo chân. Bừa là loại bừa có tay ngang để người dùng có thể cầm vào khi bừa.
Ở những nơi đất khô, cứng, người bừa nên xếp thêm đá lên thân bừa để tạo sức nặng, làm sâu vết bừa và xới đất. Cuốc bướm có lưỡi mỏng, bản to, hình tam giác, cong ở cán, nhọn ở hai đầu , do đó rẻ cho cạo, làm cỏ, đào ở những vùng có đá.
Để sản xuất nông nghiệp phục vụ cho đời sống dân tộc thiểu số vùng cao nguyên đá Hà Giang thì người dân cần khai phá nương, làm đất, chăm sóc và thu hoạch sản phẩm.
Công việc khai phá nương khá tốn công sức và thời gian nên công việc thường được thực hiện vào mùa khô. Khi tạo một mảnh nương mới, đồng bào thường chọn ngày nắng , đất không được quá dốc, khu vực nhiều cây cỏ mọc. Người dân sẽ phát quang và phơi khô 2-3 tuần rồi đốt thành tro. Sau đó nhặt những viên đá xếp thành bờ ở sườn phía dưới của nương để giữ nương.
Việc làm đất thường được diễn ra sau Tết. Người đồng bào ở Hà Giang sử dụng sử dụng cuốc để xới tơi đất, sau đó rải tro lên bề mặt và dùng phân chuồng ủ hoai mục để bón nhằm cung cấp chất dinh dưỡng.
Sau khi làm đất kỹ thì người dân sẽ ngâm ngô giống trong nước khoảng 2-3 ngày để hạt có thể nảy mầm nhanh chóng, tránh bị sâu bọ phá hoại.
Việc tra hạt cũng được tiến hành theo thứ tự từ thấp đến cao, những khu vực có hốc đá phải tra riêng.
Nguồn đất ở cao nguyên đá khan hiếm nên việc áp dụng phương pháp gieo trồng này giúp bà con có thể tạo ra nguồn lương thực nuôi sống gia đình. Tuy nhiên, phương pháp này lại khá phụ thuộc vào thời tiết nên mỗi năm họ chỉ gieo trồng được một vụ.
Qua quá trình canh tác cùng với văn hóa bản địa độc đáo mà người dân đã sáng tạo ra nhiều nghi lễ truyền thống mang đậm văn hóa nông nghiệp và được lưu trữ cho đến ngày nay.
Trí thức và kỹ thuật canh tác trên các mỏm đá của người Mông và một số dân tộc thiểu số khác sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn thể hiện tinh thần sáng tạo, vượt khó, thích nghi với môi trường sống khắc nghiệt của cư dân.
Phương thức sản xuất này còn giúp bảo vệ môi trường sinh thái trên Cao nguyên đá, giúp người dân ổn định cuộc sống, giữ gìn đường biên vùng thượng du của cư dân Cao nguyên đá Hà Giang tri thức canh tác trên các hốc đá được đưa vào sản xuất danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Xem thêm:
