Nghệ thuật Xòe Thái – hồn cốt văn hóa của người Thái ở Tây Bắc

Nghệ thuật Xòe Thái là một loại hình múa truyền thống đặc sắc và vô cùng quan trọng trong đời sống của cộng đồng người Thái ở 4 tỉnh Tây Bắc của Việt Nam. Bao gồm Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Yên Bái. Nghệ thuật này tượng trưng cho cái đẹp chứa đựng các giá trị nghệ thuật, âm nhạc, vũ đạo, trang phục, ca hát, ẩm thực và ứng xử văn hóa của cộng đồng người Thái. 

Người xưa không ai biết rõ nghệ thuật múa xòe có từ bao giờ. Người ta chỉ biết rằng, chưa có một cuộc vui nào, hay chưa có một lễ hội nào mà vắng bóng những điệu xòe.

Động tác cơ bản của xòe là giơ tay lên cao, mở ra rồi hạ xuống. Tiếp đó nắm lấy tay của người bên cạnh rồi cùng bước chân nhịp nhàng, hơi ưỡn ngực, lưng gả về phía sau.  Các nhạc cụ tính tẩu, kèn loa, khèn bè, trống, chiêng, chũm chọe, pí pặp, bẳng bu, mák hính,… được đệm theo nhịp chẵn 2/4, 4/4 trong những âm điệu đặc trưng của những quãng 2 trưởng, 3 trưởng, thứ, quãng 4, 5 đúng.

Kết hợp với những cử động uyển chuyển hòa cùng với âm nhạc, bài hát và các trang phục trong không gian nghi lễ đã thể hiện một hệ thống tín ngưỡng của người Thái. Đồng thời, các cuộc vui có Xòe vòng còn thể hiện tính cởi mở, gắn kết và thân thiện của một loại hình nghệ thuật cộng đồng.

Người Thái có hơn 30 điệu Xòe, nhưng tất cả chúng đều bắt nguồn từ 6 điệu xòe cổ cơ bản: 

• Điệu xòe “Khắm khăn mơi lảu” – nâng khăn mời rượu
• Điệu xòe “Phá xí” – bổ bốn
• Điệu xòe “Đổn hôn” – tiến lùi
• Điệu xòe “Nhôm khăn” – tung khăn
• Điệu xòe “Ỏm lọm tốp mư” – vòng tròn vỗ tay
• Điệu xòe “Khắm khen” – nắm tay

Chỉ với một động tác, một dáng đi, một cách đứng hay cách sắp xếp đội hình, chuyển động cũng làm nên những cung bậc, sắc thái cùng ý nghĩa khác nhau. Chẳng hạn như với điệu “Nhôm khăn” sôi động, khi chiếc khăn thổ cẩm rực rỡ quàng qua cổ, hai tay tung khăn theo nhịp trống thể hiện sự vui tươi, phấn khởi khi mùa màng bội thu. Hay như điệu “đổn hôn” mang ý nghĩa dù cho cuộc sống đầy sóng gió nhưng tình người vẫn vẹn nguyên.

Nghệ thuật múa Xòe cũng thể hiện quan điểm về thế giới quan, nhân sinh quan của người xưa:

• Tiếng trống là âm thanh của mặt đất
• Tiếng cồng là sự vang vọng của bầu trời
• Tiếng chũm chọe là biểu tượng phồn thực của muôn loài

Điệu xòe giúp cho con người xua đi những mệt nhọc của cuộc sống thường nhật và trở về với cuộc sống đời thường, yêu lao động, yêu cuộc sống. Khi tham gia múa xòe, các đôi tria gái được gần nhau hơn cũng như có dịp để thể hiện tình cảm riêng tư.

Xem thêm:

• Hát bả trạo – khúc hát của người miền biển
• Nghề dệt chiếu – làng nghề truyền thống lâu đời của người Việt
• Lễ hội Roóng poọc của người Giáy – SaPa, Lào Cai
• Lễ Pút tồng của người Dao đỏ

Với những giá trị về tinh thần không thể phủ nhận ấy, nghệ thuật múa xòe vẫn được duy trì và phát triển trong cộng đồng người Thái. Và nó đã trở thành di sản văn hóa của người Thái nói riêng cũng như di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại nói chung.