Nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây của người Khmer

Nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây là một loại hình âm nhạc truyền thống của người Khmer vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Nó là một nghệ thuật trình diễn độc xướng, đàn và hát dân gian. Nó có nguồn gốc từ lâu đời và được phát triển mạnh mẽ trong cộng đồng người Khmer ở Trà Vinh.

Trong tiếng Khmer, Chầm riêng có nghĩa là ca hát. Và Chà Pây là tên gọi của một loại đàn, được sử dugnj để đệm sau mỗi đoạn hát. Cả cụm từ Chầm riêng Chà Pây có nghĩa là đàn ca, hay ca kể chuyện. Loại nhạc cụ này thường được dùng trong nhạc lễ, nhạc cưới và cúng tế thần, gọi là Chà Pây đơn vênh. Hoặc có thể sử dụng để đệm hát múa À day đối đáp (song ca nam nữ đối đáp).

Khi chơi, các nghệ nhân thường dựa vào các tích truyện để ứng tác thành các đoạn thơ. Thường là thể thơ 4 câu, mỗi câu 7 chữ để hát. Đôi khi Chầm riêng Chà Pây không dựa vào tích truyện nào mà chỉ hát lên những khổ thơ do nghệ nhân ứng tác tại chỗ. Có thể mô tả hiện thực cuộc sống, hoặc thể hiện tâm trạng, mong ước của con người, mang đậm ý nghĩa giáo dục.

Có lẽ cũng bởi vì lý do ấy mà ngoài một số bài cơ bản, nghệ thuật này phát triển đa dạng về nội dung và phong cách thể hiện. Nó cũng có thể trình diễn ở nhiều không gian khác nhau, mọi lúc, mọi nơi. Một số bài cơ bản có thể kể đến như Phát chây, Phát chây cớt, Som phôn, Som phôn cớt Ang kô reach chơn prây srây và Ang kô reach chơn prây rốs.

Chà Pây là một loại nhạc khí có nguồn gốc lâu đời từ ấn độ. Hợp đàn mang nhiều kiểu dáng từ thang cân, tứ giác cho đến hình lá bồ đề, hình trái cây. Nó gần giống đàn đáy của người Việt, nhưng có phần thùng đàn to hơn và cần đàn dài hơn. Chiều dài có khi lên đến 120cm, với 12 phím đàn hệ thang ngũ âm cung. Với cấu tạo như vậy, nó đòi hỏi người chơi phải có kỹ thuật điêu luyện. Chà Pây có âm trầm, ấm và sâu lắng, vô cùng phù hợp với loại nhạc tự sự, tình cảm và êm đềm.

Trước khi biểu diễn, nghệ nhân thực hiện các nghi thức cúng Tổ. Trong nhà nghệ nhân không lập ban thờ tổ nghề, nhưng trước khi thực hành, nghệ nhân cũng làm theo truyền thống, làm lễ cúng Tổ nghề. Lễ cũng được thực hiện trong nhà với 3 mâm đầy các lễ vật cúng:

• Cây bông
• Một đoạn thân cây chuối để trầu cau
• Đàn cây
• Nhang
• Một mảnh vải trắng
• 1 cuộn chỉ đỏ
• 1 chén gạo
• 1 nải chuối
• 1 đĩa thịt heo luộc
• 1 đĩa trà, bánh, trái cây, bình trà
• 2 chai rượu

Chầm riêng Chà Pây thể hiện sự sáng tạo của con người khi thích ứng với hoàn cảnh đương đại. Tuy nhiên, số lượng nghệ nhân không nhiều bởi hình thức truyền miệng. Thêm nữa là do xã hội ngày càng có nhiều hình thức giải trí khác nhau, nên người trẻ không còn mặn mà với loại hình nghệ thuật truyền thống này nữa.

Xem thêm:

• Nghề làm gốm của người Chăm – Bình Thuận
• Tranh dân gian Đông Hồ – Nghệ thuật tranh khắc gỗ độc đáo của dân tộc

Năm 2013, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây cũng là một cách thể hiện sự tôn trọng, bảo tồn những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc sắc của loại hình nghệ thuật này.