Lễ hội Roóng poọc của người Giáy – SaPa, Lào Cai

Lễ hội Roóng poọc là một lễ hội của người Giáy ở SaPa, Lào Cai. Đây là dịp để kết thúc tháng Tết ăn chơi và mở đầu cho một chu kỳ sản xuất, một mùa vụ mới bắt đầu. Lễ hội này cũng là một dịp cúng thần cai quản – Thổ địa để cầu cho ngô lúa tốt tươi, chăn nuôi phát triển, xóm làng bình an, mọi người khỏe mạnh. 

Theo các bô lão kể lại, từ khi người Giáy sinh sống ở thôn Tả Van Giáy thì con cháu đã thấy ông bà tổ chức lễ hội Roóng poọc và ngày Thìn tháng Giêng hàng năm. Công tác chuẩn bị cho lễ hội được cả cộng đồng thực hiện một cách chu đáo.

Bao gồm các nghi thức làm quả còn, chặt cây nêu,…

• Quả còn được làm từ 5 cô gái đồng trinh, 5 người này được tuyển chọn trong các bản.
• Câu nêu sẽ do các nam thanh niên chọn, chặt và mang về khu lễ chính. Trong cả quá trình từ khi chặt cho đến khi mang về, thân cây không được chạm đất. Người Giáy cho rằng nếu chạm đất sẽ mất đi tính thiêng của cây.
• Lúc này chủ làng sẽ chịu trách nhiệm cắt và trang trí vòng nhật nguyệt để treo trên cây nêu. Vòng nhật nguyệt có 2 màu, màu xanh tượng trưng cho mặt trăng, màu đỏ tượng trưng cho mặt trời. Thể hiện ý nghĩa âm dương hòa hợp.

Trước giờ dựng cây nêu, chủ lễ buộc vòng nhật nguyệt và chờ giờ Thìn bắt đầu dựng.

Theo quan niệm ở đây, đội thổi kèn Pí lè có vai trò rất quan trọng trong việc đón rước chủ lễ, chủ làng và mâm lễ thỉnh Ngọc Hoàng, thần linh cùng trời đất. Sau khi rước lễ vật tới chỗ chôn cây nêu, chủ lễ quay về hướng mặt trời mọc, ra hiệu cho chủ làng thắp hương để thực hiện nghi lễ. Chủ lễ gieo quẻ âm dương (làm bằng gỗ đào), nếu được quẻ sấp – ngửa thì có nghĩa là các thần đã đồng ý và phù hộ. Sau đó liền hóa tiền vàng cho các thần.

Tiếp đó chủ lễ ra hiệu cho thanh niên dựng cột nêu và chôn gốc thật chặt. Quá trình này cần lựa chọn sao cho vòng mặt trời quay về hướng Đông, vòng mặt trăng quay về hướng Tây. Cột “tòng cón” làm từ cành mai dài 10 – 20 sải tay để cả ngọn sau đó uốn cong để buộc vòng mặt trời và mặt trăng.

Chủ lễ sẽ gieo quẻ âm dương để biết thần linh đã đến hay chưa. Vật xin âm dương là một cành đào nhỏ, dài 6cm, vát 2 đầu chẻ đôi. Khi xin, nếu một mảnh sấp,một mảnh ngửa là được. Nó có nghĩa là thần đã đến và ưng thuận. Nếu không thì tiếp tục xin, khi nào được mới thôi.

Sau đó, chủ lễ mời các người cao tuổi có uy tín ra trước, nam nữ đứng riêng thành 2 hàng (mỗi bên 4 người) cầm những quả còn ra mắt thần, ném tượng trưng, lấy cột nêu làm chuẩn, bên này tung bên kia nhặt và ném lại. Mục tiêu là xuyên thủng vòng mặt trăng và mặt trời trên ngọn cây nêu. Quả còn tượng trưng cho nam tính, ném vào phông còn, phá vỡ phông còn tượng trưng cho sự hòa hợp âm dương và khát vọng được mùa. Khi ném trúng phông còn thì chủ lễ liền tung hạt giống, với ý nghĩa là hạt linh thiêng, khả năng sinh sản mạnh. Mọi người sẽ lao vào tranh cướp. Cây còn là biểu tượng cho cây lúa thiêng, nối âm với dương để muôn vật giao hòa, sinh sôi, phát triển. Do đó mà khi dựng cây nêu, ngọn cây được quy về hướng Đông – hướng của sự bắt đầu, của sự sinh sôi, phát triển.

Lễ hội Roóng poọc còn có những hoạt động vui chơi khác như hát dân ca, múa khèn,… và đặc biệt là kéo co, một trò không thể thiếu trong lễ hội xuống đồng. Đồng bào sẽ dùng một sợi dây mây hoặc dây song dài 20 – 30m. Đầu gốc hướng Đông, đầu ngọn hướng Tây. Sau khi kéo tranh mảnh đất hạ cây nêu, dân làng đem hai con trâu to khỏe ra cày 3 – 5 đường tượng trưng cho một vụ mùa mới.

Lễ hội Roóng poọc của người Giáy phản ánh ước nguyện về một cuộc sống ấm no. Mọi nghi lễ ở đây đều gắn với tín ngưỡng phồn thực, cầu cho vạn vật sinh sôi nảy nở. Đây là loại hình văn hóa cộng đồng mang tính chất tâm linh, kết hợp với diễn xướng dân ca, nghệ thuật trình diễn và các trò dân gian gắn liền với đời sống tinh thần của người dân nơi đây.

Xem thêm:

• Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa của người dân Đảo Lý Sơn
• Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm – nét cổ truyền trong văn hóa Việt
• Lễ hội Phủ Dầy – Trung tâm của tín ngưỡng thờ Mẫu
• Lễ hội Nghinh Ông

Lễ hội Roóng poọc hiện đang được lưu truyền và bảo vệ bởi chính những người Giáy. Với vô vàn ý nghĩa về lịch sử, văn hóa, năm 2013, lễ hội Roóng poọc được tôn vinh thành di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.