Hát Bội – Nghệ thuật Tuồng ở Bình Định
Nghệ thuật Hát Bội là một loại hình nghệ thuật của dân tộc đã được Bộ Văn hóa, Du lịch và Nghệ thuật công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia. Vậy hôm nay hãy cùng GHD khám phá về loại hình nghệ thuật độc đáo này nhé.
Loại hình nghệ thuật này có từ thời Trần (1226 – 1399), nó rất thịnh hành ở khu vực miền Trung. Đặc biệt là ở khu vực Bình Định. Nó là lối hát có tám sân khấu đấu lưng vào nhau với các kép, nghệ sĩ tạo thành một sân khấu tám mặt. Họ cùng hát chung một tuồng (vở) cùng một lúc.
Hướng Tây Bắc thuộc về cung Càn, tức tượng trưng cho Trời là để dành cho nhà Vua, hoàng thân quốc thích hoặc các quan đại thần thưởng lãm. Các cửa khác của sân khấu dành cho các hạng tùy tùng khác theo thứ bậc, phẩm hàm và cuối cùng là thứ dân để ai cũng có thể xem được. “Bội” có nghĩa là gấp lên, nhân lên, để cho sân khấu trở thành một tấm gương phản chiếu cuộc đời thực.
Người đặt nền móng cho các tuồng Hát Bội và cũng là ông tổ của nghề này chính là Đào Duy Từ. Sau đó, có thêm Đào Tấn – người sáng lập ra học bộ đình – trường dạy hát và biểu diễn, đồng thời cũng là chủ biên của hơn 40 vở hát bội.
Ca từ trong nghệ thuật này phản ánh tình cảm của con người. Chẳng hạn như vua tôi, cha con, mẹ con và bạn hữu,… Các nội dung này thường có nội dung răn dạy, giáo dục lễ nghĩa và cách đối nhân xử thế. Bên cạnh đó cũng ca ngợi cái tốt đẹp, cao cả, phê phán những thói hư tật xấu.
Nó được sử dụng để trình diễn trong các lễ hội, để cầu xin thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng, gặp nhiều may mắn. Hai yếu tố cơ bản của hát bội là hát và múa võ. Người hát sẽ sử dụng lối hát nhấn nhá, hơi mang âm hưởng của tiếng địa phương. Chúng được kết hợp hài hòa với các điệu múa võ cổ truyền Bình Định cùng các nhạc cụ dân tộc, nhất là trống.
Ngoài ra thì hầu kết các loại binh khí đều góp mặt trên sân khấu này như song kiếm, song phủ, độc phủ, đao, thương,… nên có đa dạng cách thức biểu diễn như các cuộc giao tranh trong sử sách, vô cùng sinh động. Thế nên, hát bội đòi hỏi người diễn phải biết võ nghệ và sử dụng thành thụ các loại binh khí để thể hiện tính nghệ thuật của loại hình này.
Nghệ thuật trang điểm cũng tạo nên những nét đặc sắc của loại hình này. Mỗi nhân vật, mỗi khuôn mặt đều thể hiện một cách hết sức đặc trưng. Giá trị nghệ thuật của hát bội rất cao, diễn tả những cung bậc cảm xúc của con người lúc vui vẻ, hùng tráng, đau đớn bi thương. Chúng hòa cùng các điệu hát làm cho người xem say mê, cảm động không thôi.
Xem thêm:
- Lễ hội Đền Trần – Nghi lễ khai ấn ở Nam Định
- Hát bả trạo – khúc hát của người miền biển
- Nghề dệt chiếu – làng nghề truyền thống lâu đời của người Việt
- Lễ hội Roóng poọc của người Giáy – SaPa, Lào Cai
Hiện nay trên địa bàn tỉnh Bình Định vẫn lưu giữ, hoạt động và trình diễn những vở hát bội cổ truyền. Mặc dù trải qua hàng trăm năm, nhưng nó vẫn được người dân liên tục duy trì, thực hành và truyền dạy cho các thế hệ kế tiếp.
