Kéo co – Một trò chơi dân gian của người Tày, người Giáy
Kéo co là một trong nhiều trò chơi dân gian của nước ta. Nhưng với người Tày, người Giáy, kéo co không chỉ đơn giản là một trò chơi dân gian mà còn mang tính nghi lễ. Nó gắn liền với tín ngưỡng cầu mùa, cầu sinh sôi phát triển và nó không thể thiếu trong các lễ hội xuống đồng.
Trong lễ hội này, kéo co được tổ chức trên một cánh đồng phẳng, nằm ở trung tâm của làng hoặc ở một vị trí thuận lợi nơi có nhiều người qua lại. Thường thì phía dưới nó có một con suối chảy qua. Người Tày, người Giáy quan niệm rằng những nơi có vị trí cao thường mang tính dương “giàng”, còn khu vực có địa hình thấp mang tính âm “din”. Bên trái là dương, còn bên phải là âm,…
Thời gian để tổ chức kéo co sẽ diễn ra vào buổi sáng, tức mang tính dương. Dội hình tham gia cũng cần sắp xếp sao cho âm dương hòa hợp. Tức nam ở phía Tây, nữ ở hướng Đông. Với người dân ở đây, hướng Đông là hướng mặt trời mọc, tức là hướng có ánh sáng mặt trời mát dịu, tượng trưng cho sự tươi sáng, trong lành, sinh sôi và phát triển. Do đó mà nó rất được coi trọng khi làm các việc lớn trong đời.
Việc chọn dây cũng rất quan trọng và cần tuân theo một số kiêng kỵ nhất định. Loại dây được chọn là dây song (mây) hoặc dây má me. Cả hai loại này đều có nhiều hoa và quả, tượng trưng cho một con rồng thiêng “pẻng luông”, mang một sức mạnh dẻo dai,…
Người Tày lên rừng tìm lấy dây kéo (thẳng và đẹp) vào giờ Thìn (6 – 8 giờ) trong tháng Giêng. Theo họ, đây là giờ tốt, mưa thuận gió hòa, thời tiết mát mẻ, nhiều vượng khí,… Trước khi lấy dây, trưởng làng sẽ mài dao thật sắc rồi cất cẩn thận không để chó và trẻ em bước qua làm bẩn, khi chặt cây sẽ mất thiêng. Cây dùng để kéo cần phải thẳng, dóng đều, gốc với ngọn tương đối đều nhau, thân càng dài càng tốt. Cây sẽ được lấy trước khi kéo co 2 – 3 ngày.
Còn với người Giáy, làng sẽ phân công cho một gia đình có trách nhiệm đi lấy dây song về. Khi lấy chỉ cần chọn được dây đẹp, có thân thẳng, sau khi chặt thì được cuốn thành cuộn tròn và mang về nhà chủ làng để. Không quan trọng ngày hay giờ lấy, chỉ cần trước khi lễ hội diễn ra.
Khi kéo, dây được chia làm hai phần đều nhau, phần giữa được quấn dây vải đỏ để làm ranh giới. Tư thế kéo, tay cầm cũng được đặc biệt chú ý. Hai đội kéo co cũng đồng nghĩa với kéo rồng với mong muốn, rồng phun mưa cho làng bản có nước đầy đồng, cá đầy sông, mùa màng tươi tốt,…
Đối với người Tày, đội nam sẽ kéo phần gốc dây, tương ứng với thân và đầu rồng còn nữ sẽ kéo phần ngọn dây, tương ứng với đuôi rồng. Khi kéo, người ở vị trí cuối cùng của đội nam không được cầm vào phần ngoài cùng của dây. Nơi này là vị trí miệng và mắt rồng, nếu cầm vào, tức bịt mất miệng và mắt rồng, khiến cho rồng không thể phun được mưa, năm đó trời sẽ khô hạn, mất mùa,…
Theo truyền thống, phần đầu gốc thường dành cho người cao tuổi, đầu ngọn dây kéo là của thanh niên. Vì đây là trò mang tính nghi lễ nên trong mọi cuộc kéo luôn có một thỏa thuận ngầm, bên trẻ phải nhường cho bên già dành chiến thắng.
Với người Giáy, người tham gia kéo co thường là người già, gồm đội nam và đội nữ, mỗi bên 10 – 15 cụ. Có ba cách sắp xếp chính:
- Nếu sắp xếp theo hướng mặt trời thì bên mặt trời mọc là nữ giới, còn bên mặt trời lặn là nam giới
- Nếu sắp xếp theo con suối thì nam giới đứng ở phía đầu suối và nữ giới đứng ở phía dưới
- Nếu sắp xếp theo địa hình thì nam giới đứng ở trên cao, nữ giới đứng ở phía thấp.
Kéo co còn được gọi là trò “kéo mây”, tức kéo mây xuống, để đem mưa thuận gió hòa cho con người, cho vạn vật sinh sôi phát triển,… Vì thế nó mang đậm dấu ấn lịch sử, văn hóa của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Đồng thời tôn vinh và củng cố sức mạnh của tinh thần đoàn kết. Đây cũng là nghi thức quan trọng không thể thiếu trong lễ hội Xuống đồng mang khát vọng về sự sinh sôi, phát triển và tiếp thêm sức mạnh cho cộng đồng trong lao động, sản xuất.
Xem thêm:
- Tết Khu Cù Tê của người La Chí
- Tri thức canh tác hốc đá của cư dân cao nguyên đá Hà Giang
- Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước – Nơi thổi hồn vào đá
- Lễ hội năm mới – Sinh hoạt văn hóa của người Giáy
Hiện nay, trò kéo co đã trở thành một di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia. Và nó vẫn được các thế hệ người Tày, người Giáy giữ gìn, phát huy trong lễ hội truyền thống của cộng đồng.
